Geen dief van eigen portemonnee? Geef dan niet zomaar uw pasje mee!

Van 25 november tot en met 1 december 2016 is het de ‘Week zonder geweld’. Bijzondere aandacht verdient dan onder meer de ouderenmishandeling. Het gaat hier niet alleen om fysieke of psychische mishandeling, maar onder ouderenmishandeling valt ook financiële uitbuiting, zoals het stelen van spullen of geld uit portemonnee of kluis, maar ook minder opvallende vormen, maar met grote gevolgen, zoals het bewegen van een oudere tot het maken of wijzigen van een testament ter bevoordeling van de uitbuiter, maar ook misbruik van een volmacht m.b.t de bankzaken en overige bemoeienis met geldzaken.
Naar schatting zijn er jaarlijks zo’n 30.000 mensen slachtoffer van financieel misbruik. Het is van belang om zeer alert te zijn op deze vormen van ouderenmishandeling aangezien de (financiële) gevolgen groot kunnen zijn en niet altijd terug te draaien. Op ouderenmishandeling rust echter een taboe, men praat er meestal niet over, uit schaamte of angst, of geen stappen willen ondernemen tegen de uitbuiter. Des te meer reden voor de omgeving om alert te zijn.

Beïnvloeding testament

Wettelijke erfgenamen kunnen bij het openen van een testament na overlijden bedrogen uitkomen. Als het gaat om beïnvloeding bij het opmaken van een testament dan is het mogelijk de geldigheid van het testament aan te vechten.
Het is wettelijk echter niet mogelijk een testament te vernietigen op grond dat het testament door misbruik van omstandigheden tot stand is gekomen. Een testament dat gemaakt is onder invloed van een onjuiste beweegreden is slechts vernietigbaar wanneer de door de erflater ten onrechte veronderstelde omstandigheid die de beweegreden is geweest tot het testament ook als zodanig in het testament is genoemd en de erflater het testament niet had gemaakt als hij wist van de onjuistheid. Dit betreft echter een dwaling en staat op zichzelf los van het vraagstuk  van beïnvloeding. Vernietiging op grond van bedrog of bedreiging kan wel, maar het adagium geldt: ‘wie stelt, moet bewijzen’.
Meestal wordt echter de grond opgeworpen dat de erflater niet wilsbekwaam was om de gevolgen van het testament te overzien. Dit doet zich met name voor bij dementerende ouderen. Er zal hier echter niet snel sprake van moeten zijn nu de notaris hier bij het opstellen van een testament onderzoek naar doet volgens een protocol. Bovendien heeft diegene die de grond inroept de bewijslast van het bestaan hiervan en dit is in de praktijk erg lastig vanwege het medische beroepsgeheim.
Voorts is van belang dat aan het inroepen van een vernietigingsgrond het risico kleeft dat bij succes het testament niet geldig is, maar een ander ouder testament kan gaan herleven, terwijl men tot dan toe niet op de hoogte van de inhoud hiervan is en de inhoud behoorlijk kan tegenvallen.

Misbruik volmacht

Bij misbruik van een volmacht kunnen er tijdens leven al signalen kenbaar zijn, zoals bij grote of ongebruikelijke uitgaven. Echter, dat openbaart zich meestal alleen als er zicht is op de bankmutaties. Veelal worden de onregelmatigheden pas na overlijden bij afwikkeling van de nalatenschap geconstateerd, maar dan kan het al te laat zijn.
Omdat het op oudere leeftijd lastiger kan worden de administratie en bankzaken goed te beheren  wordt in goed vertrouwen en met de beste bedoelingen vaak aan een van de kinderen of ander familielid een volmacht / machtiging voor het gebruik van de bankrekening gegeven of een levenstestament opgesteld mede voor de situatie dat er echt geen sprake meer is van wilsbekwaamheid. Meestal gaat het goed en is het vertrouwen terecht. Maar in de praktijk duiken steeds meer gevallen op waarin het niet goed is gegaan en het vertrouwen ernstig is geschaad, misbruik is gemaakt van de volmacht en de rekeningen zijn geplunderd.
De (andere) erfgenamen kunnen hier na overlijden alleen iets aan doen als zij het misbruik kunnen bewijzen en kunnen bewijzen dat de nalatenschap is benadeeld. Het zou gemakkelijker voor hen zijn als de gevolmachtigde een verplichting had tot het afleggen van rekening en verantwoording. Echter, de rechtspraak is hier niet in hun voordeel. De verplichting kan expliciet door de volmachtgever aan de volmacht zijn gekoppeld. Maar is dit niet het geval dan is van belang dat deze verplichting niet automatisch uit de wet voortvloeit. Uit de meeste rechtelijke uitspraken volgt wel een recht op rekening en verantwoording van de volmachtgever tijdens leven, maar niet een dergelijk recht voor de erfgenamen. Als de volmachtgever tijdens leven niet heeft geklaagd dan moet verondersteld worden dat deze heeft ingestemd met het gebruik van de volmacht en bestaat er geen recht op rekening- en verantwoording voor de erfgenamen. Dit is slechts anders voor de erfgenamen als de erflater tijdens leven wel heeft geklaagd.

Strafrecht

Bij signalering van de ouderenmishandeling, op financieel maar ook fysiek en psychisch gebied kan men aankloppen bij het advies- en meldpunt Veilig Thuis. Strafrechtelijk vervolgen is een mogelijke sanctie, maar ook het opleggen van een huisverbod.
en voorbeeld van strafrechtelijk optreden is een zaak bij de Rechtbank Noord – Nederland, waarin op 8 april 2016 uitspraak werd gedaan. De gevolmachtigde had veel geld voor zichzelf naar zijn eigen rekening overgemaakt. Dit is alleen toegestaan als het valt binnen het bereik van de volmacht. Zo niet, dan is er sprake van een strafbaar feit. In dit specifieke geval was de volmacht ook pas van kracht nadat er een medische verklaring zou zijn opgesteld waaruit diende te blijken dat de volmachtgever lichamelijk en/of geestelijk niet meer in staat was zijn eigen rechten uit te oefenen en belangen te behartigen. Bovendien was er sprake van tegenstrijdige belangen. Volgens de wet mag een gevolmachtigde ook namens zichzelf als wederpartij van de volmachtgever handelen, maar alleen als dit duidelijk uit de volmacht blijkt en er mag  geen sprake zijn van tegenstrijdige belangen. De gevolmachtigde in casu werd bestraft met een gevangenisstraf van 22 maanden.

Voorkomen

Zoals gezegd is achteraf het beïnvloeden van een testament lastig ongedaan te maken. De taak ligt vooral bij de notaris om de wil en de wilsbekwaamheid van de aspirant-erflater goed te controleren. Bij misbruik van een volmacht kan het geld al zijn verdwenen en niet meer terug te halen. In dat geval zou kan het wel zinvol zijn om aangifte te doen bij de politie. Overigens geldt hierbij ook dat de kans groter is dat een aangifte in behandeling wordt genomen als de volmachtgever zelf tijdens leven aangifte doet i.p.v. zijn erfgenamen.
In het stadium dat een volmacht wordt opgesteld dan dient de volmachtgever zich hierover dan ook goed juridisch te laten voorlichten en grenzen te stellen aan de volmacht, waarbij ook aan te raden is een rekening- en verantwoordingsplicht in het leven te roepen. Aan het naar tevredenheid afleggen van de rekening- en verantwoording kan een decharge worden gekoppeld. Het is ook aan te raden een voorwaarde van een medische verklaring als in bovengenoemde strafzaak op te nemen. Voorts is het mogelijk in het levenstestament een toezichthouder aan te wijzen, althans niet de verantwoordelijkheid bij een persoon te leggen, maar bij meerderen. Daarnaast is het mogelijk bij de bank een opnamelimiet te regelen en een daglimiet voor pinbedragen. I.v.m. de juridische toelichting is het in ieder geval wel aan te raden een volmacht door een notaris te laten opstellen i.p.v. zelf, ook omdat een notaris controleert of de volmachtgever op dat moment ook wilsbekwaam is en zijn belangen goed overziet.
Voor familieleden die constateren dat de gevolmachtigde niet goed omgaat met een door de ouder verstrekte volmacht is het tot slot nog mogelijk het vermogen van de ouder onder bewind te laten stellen en dit te laten beheren door professionele bewindvoerder. Rechtsbijstand van een advocaat kan hier uitkomst bieden, net als bij het starten van civielrechtelijke acties tegen de uitbuiter voor de geleden schade.